Η Τοσκάνη είναι ασφαλώς η πατρίδα πολλών από τα πιο σημαντικά ερυθρά κρασιά του κόσμου. Είναι η σημαντικότερη οινοπαραγωγική περιοχή της δεύτερης (πολλοί "τολμηροί" την θεωρούν πρώτη) οινοπαραγωγικής χώρας του κόσμου μετά την Γαλλία. Και όταν λέμε δεύτερη, εννοούμε σε σπουδαιότητα σε σχέση με το κρασί, γιατί σε παραγωγή οίνου η Ιταλία είναι -την ώρα που γράφεται αυτό το σημείωμα- πρώτη, με μικρή διαφορά από την Γαλλία.

Η Τοσκάνη είναι μια μαγευτική περιοχή. Μαγευτική για το περιβάλλον, για τις μεσαιωνικές πόλεις της, για την ιστορία της, για την κουλτούρα της, για τα κρασιά της, για την κουζίνα της. Και για εμάς όσους πιστεύουμε ότι η οινική απόλαυση συμπληρώνεται σε σημαντικό βαθμό από την γνώση όλων των προηγουμένων, ότι τα κρασιά δεν "αποκόπτονται" από το περιβάλλον τους, η Τοσκάνη βρίσκεται πολύ κοντά στην κορυφή των οινικών μας προτιμήσεων...

Ιστορία

Η οινική ιστορία της Τοσκάνης κινείται παράλληλα με την υπόλοιπη λαμπρή της ιστορία. Ευλογημένη από το κλίμα, το έδαφος, την παράδοση. "Εδώ υπάρχει το φως, ο ήλιος... Η λαμπρή ηλιοφάνεια και το σωστό έδαφος είναι η ψυχή του κρασιού. Αλλά η παράδοση της υπαίθρου και οι μνήμες των ανθρώπων είναι η ακλόνητη βάση της εξαιρετικής οινικής κουλτούρας της Τοσκάνης" μας λέει ο Giacomo Tachis, ένας από τους μεγαλύτερους Ιταλούς ειδικούς στον οίνο.

Τα πρώτα αμπέλια φυτεύτηκαν 3.000 χρόνια πριν, από τους Ετρούσκους που τα έφεραν από τα βάθη της ανατολής, και από τότε μέχρι και σήμερα αποτελούν σημαντική γεωργική ενασχόληση στην περιοχή, χαρακτηρισμένη από τους αρχαίους έλληνες "Οινότρια", δηλαδή "Γη του κρασιού". Τον μεσαίωνα, έμποροι της Σιέννας προωθούσαν το περίσσευμα του κρασιού της περιοχής σε ολόκληρο τον τότε "κόσμο". Και λέμε το περίσσευμα, γιατί η ντόπια κατανάλωση κρασιού ήταν εντυπωσιακή: Οι κάτοικοι της Σιέννας κατανάλωναν 419 λίτρα κρασιού κατά κεφαλή τον χρόνο(!!), όταν σήμερα η αντίστοιχη κατανάλωση είναι 60 λίτρα!.

Μέχρι την Αναγέννηση, η περιοχή παρήγαγε κυρίως λευκό κρασί και μόνο ένα ερυθρό, το δυνατό "Vermiglio". Γύρω στο 1350, το ντόπιο γλυκό κρασί χρησιμοποιήθηκε για να απαλύνει τους πόνους των θυμάτων της πανούκλας, και ονομάστηκε γι' αυτό "ιερό κρασί": Vin Santo.

Chianti

Όλα τα προηγούμενα αποτελούν ουσιαστικά την προϊστορία, που οδήγησε στην καθιέρωση του Chianti, του οποίου τα πρώτα ίχνη αποτυπώνονται τον 15ο αιώνα, και που ξεκίνησε σαν λευκό κρασί. Στις αρχές του 1700 το εμπόριο κρασιών ξεφεύγει από τα όρια της περιοχής, την ίδια εποχή που το Sangiovese κάνει την εμφάνισή του στους αμπελώνες των λόφων της Σιέννας. Η σπουδαιότητα του Chianti συνεχώς ενισχύεται, και ήδη το 1903 δημιουργήθηκε ο πρώτος συνεταιρισμός παραγωγών Chianti, για να προστατεύσει την ποιότητά του, παρά το γεγονός ότι μόλις το 1969 ο Bettino Ricasoli καθόρισε τα όρια της "ιστορικής" περιοχής των ερυθρών κρασιών της Τοσκάνης και κατέγραψε την πρώτη "επίσημη" συνταγή του Chianti.

Οι δεκαετίες του '50 και '60 σηματοδοτούν την πτώση της ποιότητας του Chianti: Οι καταστροφές του πολέμου, τα τεράστια χρέη των παραγωγών οδήγησαν στην απομάκρυνση των περισσοτέρων από την ύπαιθρο, και την ένταση της παραγωγής σε βάρος της ποιότητας. Το Chianti κατάντησε ένα ελαφρύ ερυθρό, χωρίς σώμα, ευχάριστο μεν αλλά ανίκανο πια να παίξει ανταγωνιστικό ρόλο στην διεθνή αγορά.

Τα κρασιά της Τοσκάνης σώθηκαν από την καταστροφή που τα οδηγούσε η αυξημένη παραγωγή και η πτώση της ποιότητας, όταν στα τέλη του 60 πέρασε ο νόμος της Ονομασίας προέλευσης (DOC) και στην Ιταλία. Παρά τις αντιδράσεις, το τεχνολογικό χάσμα που δημιουργήθηκε με τις υποχρεωτικές νέες μεθόδους παραγωγής, τους πειραματισμούς και τον έντονο εμπορικό πόλεμο που ξέσπασε μεταξύ "νέων" και "παραδοσιακών" κρασιών, μέσα στα επόμενα 20 χρόνια η παραγωγή μειώθηκε στο μισό και η φήμη των κρασιών της περιοχής άρχισε να κερδίζει έδαφος, με διεθνή βραβεία αλλά και θετικές κριτικές σε παγκόσμιο επίπεδο. Οι περιοχές DOC αλλά και αυτές της νέας κατηγορίας DOCG  επεκτάθηκαν, οι τεχνικές οινοποίησης εξελίχθηκαν, νέες διεθνείς ποικιλίες όπως Cabernets, Merlot, Syrah και Chardonnay φυτεύτηκαν και τέλος, τα μεγάλα Super Tuscans απέδειξαν ότι μερικά από τα καλύτερα κρασιά του κόσμου έχουν πατρίδα την Τοσκάνη.



Οι κατηγορίες των κρασιών

Ένα ενιαίο σύστημα ταξινόμησης, ονοματοδοσίας και ελέγχου εφαρμόζεται σε όλη την Ιταλία, και στην Τοσκάνη.

DOC και DOCG

Η κατηγορίες DOC (Denominazione di Origine Controllata) και DOCG ( Denominazione di Origine Controllata e Garantita) χαρακτηρίζουν τους τύπος των κρασιών και τις περιοχές που παράγονται, με μόνη διαφορά ότι η δεύτερη (DOCG) απονέμεται σε καθιερωμένα ποιοτικά κρασιά μετά από αρκετό χρόνο παραμονής τους στην πρώτη κατηγορία, και αποτελεί μια έκφραση της ποιοτικής "εγγύησης" (Garantita) που εξασφάλισε σε αυτά ο χρόνος. Τα κρασιά DOCG πρέπει πιά να έχουν μια σταθερή "συνταγή" παραγωγής, πρέπει να περνούν χημικές δοκιμασίες αλλά και δοκιμασίες ποιότητας από ειδικούς γευσιγνώστες, και επομένως εγγυώνται ότι τα κρασιά αυτά εξασφαλίζουν ένα ελάχιστο ποιότητας, χωρίς να υποδηλώνουν απαραίτητα ότι κάποιο κρασί αυτής της κατηγορίς είναι καλύτερο από κάποιο των υπολοίπων κατηγοριών.

IGT

Και ερχόμαστε στη τελευταία κατηγορία των Ιταλικών κρασιών, την IGT (Indicazione Geografica Tipica), στην οποία ανήκουν τα περίφημα και διάσημα (χάρη κυρίως στον Robert Parker) Super Tuscans. Μια κατηγορία που το μόνο που εξασφαλίζει είναι η υποχρέωση της χρησιμοποίησης σταφυλιών της περιοχής σε ποσοστό 85%, και που δημιουργήθηκε από την αμηχανία των αρχών στην εκρηκτική παρουσία, στα μέσα της δεκαετίας του 70, κρασιών που δεν ακολουθούσαν κανένα κανόνα και που δημιουργήθηκαν, ενάντια στην παράδοση από μερικούς "επαναστάτες" νέους παραγωγούς.

Πρωτοπόρος υπήρξε ο Μαρκήσιος Mario Incisa della Rocchetta, ιδιοκτήτης του κτήματος Tenuta San Guido στο Bolgheri, που παρήγαγε -την δεκαετία του 40- ένα πρωτοποριακό κρασί, το Sassicaia, που "έσπασε" κάθε κανόνα που ίσχυε μέχρι τότε: Τα αμπέλια φυτεύτηκαν στην χειρότερη περιοχή της Τοσκάνης, τα Cabernet Sauvignon εισήχθησαν κατ' ευθείαν από το Bordeaux και τα κρασιά παλαιώθηκαν σε γαλλικά δρύινα βαρέλια. Ο Piero Antinori ήταν αυτός που ξεκίνησε την σύγχρονη επανάσταση στα τέλη του 60, με υπόδειγμα το Sassicaia, και που ακολουθήθηκε από πολλούς νέους παραγωγούς.

Τα Super Tuscans, όπως τα "βάφτισε" ο άνθρωπος που τα καθιέρωσε διαθνώς, ο πολύς Robert Parker, έχουν από τότε κατακτήσει τον κόσμο και αποτελούν σήμερα μια κατηγορία εξαιρετικών κρασιών, μερικά με απλησίαστες τιμές!

Τα σημερινά Super Tuscans χαρακτηρίζονται από ένα διεθνές στυλ, συνήθως εντυπωσιακό, με δυνατό σώμα, τανικό και με αρώματα δρύινου βαρελιού. Τα περισσότερα από τα παραδοσιακά DOCG κρασιά βασίζονται στην ποικιλία Sangiovese, είναι κρασιά φαγητού, λιγότερο τανικά από τα Cabernet, πιό κομψά και ελαφρύτερα από τα Syrah, με μια αίσθηση αρμυρού στην γεύση και με σημαντική οξύτητα, που ταιριάζει άριστε και σχετικά εύκολα με το φαγητό.